Körsel Programlama Teknikleriyle Programlama ve Web Tasarımı Ders 1 ve 2

Giriş

Dünyada ve ülkemizde birçok yazılımın yardımcı teknolojiler ile uyumluluğunun artması sayesinde görme engelli bireyler standart bilgisayar kullanıcısı olmanın ötesine geçmek adına farklı platformlarda yazılım geliştirme konularına ilgi duymaya başlamıştır.

Öyleki sadece bir web sayfasını kullanan veya bir uygulamayı satın alarak tüketen bir birey olmaktan çok, kendi ihtiyacını ve çevresinin gereksinimlerini giderme güdüsüyle programlama macerasına adım atmaya yönelmişlerdir.

İşte bu yazı dizisi ile görme engelli bireylere yönelik körsel teknikler ile nasıl yazılım dünyasına adım atılır ve web alanında kodlama ve tasarım çalışmaları nasıl yapılabilir sorularına cevap buluyor olacaksınız.

Önsöz

Görsel bir konu olan tasarım ve sunucu taraflı kodlama konularına ilgi duyan hep birisi olmuşumdur. Pandemi koşullarında tavan yapan bu konuları öğrenme dürtülerimle ve daha öncesinde de 10 yıllık web programlama uğraşlarımı geçtiğimiz yıl bitirdiğim Web Tasarımı ve Kodlama bölümüyle birlikte belli bir bilgi birikimine kavuşturduğumu söyleyebilirim.

Ancak, halen devam eden web kodlama ve tasarım öğrenim döngüsü içerisinde siz değerli okurlar ile hem arayüz kodlama hem de arkayüz kodlama konularındaki deneyimime ilişkin ipuçlarını paylaşmak adına bu kaynağı oluşturuyor ve sizlerle buluşturuyorum.

Bu kaynağın hayata geçmesinde ve kendimi geliştirmede bana destek olan sevgili eşime ve kıymetli dostlarıma teşekkür ediyorum.

Kör bir yazılımcı olmak hakkında

Bu alt başlığı belirlerken çok ikilemde kaldığımı söyleyebilirim aslında.

Herkesin, eşit koşullarda birçok şeyi yapabileceğine inanan bir birey olarak böylesi bir alt başlık belirlemek biraz kendimle ters düşüyormuş algısı düşüncesini açığa çıkarıyor olsa da aslında kör bir yazılımcı olmak konusu sadece “Vay be hem körsün hem de yazılım geliştiriyorsun” kafasından çok uzak olduğumu anlatmak adına doğru bir başlık belirlemiş olduğumu düşünüyorum.

Peki, neden kör bir yazılımcı olmak kavramı bu kadar önemli sizce?

Çünkü, tasarım ve kodlama görsel dünyada sadece gören bireylere yönelik bir konuymuş gibi görünsede aslında herşeyin temeli kodlara ve hayal etmeye dayanıyor siz ister kör olun ister gören bir birey hiç farketmeksizin aynı araçlar ve tekniklerle kodlama işlemlerinizi gerçekleştirebiliyorsunuz.

En basit şekilde konuyu örneklendirmem gerekir ise, web programlamanın temelinde yatan css (basamaklı stil dosyaları) teknolojileride tamamen bu dosyaların içerisine yazılan kodlara dayanıyor temelinde.

İşte herhangi bir web programlama konularıyla uğraşan yazılımcılarda renklendirme, hizalama ve bir arayüz içerisinde düğmeleri, linkleri ve bir web projesi içerisinde sundukları içerikleri konumlandırma konusunda kodlardan faydalanıyor.

Böylelikle, kör bir bireyinde herhangi bir bireyden farkı olmadan aynı geliştirme ortamları üzerinden hem arayüz hem de arkayüz geliştirmeleri yapabilecek konuma gelebilmeleri mümkün olabiliyor.

Buarada emin olun. Bende web tasarım ve kodlama dünyasına adım atma sürecinde tasarım kodlarla nasıl yapılır ve kodlarla yapılan tasarım ne ölçüde doğru olur sorusunu kendime sormama neden olduğunu söyleyebilirim.

Lakin, zaman geçtikçe ve birçok tasarım ve kodlama projesini hayata geçirdiğinizde artık bazı tasarımsal konular otomatiğe bağlıyor.

Buraya kadar herşey güzel. Biraz biraz ısınmaya başladığımızı düşünüyorum. Gelin şimdi başlığımızdan hareketle temelde neye ihtiyacımız var ve neleri bilmeliyiz ve geliştirmeliyiz onlara bir bakalım.

Kör bir geliştiricinin zihninde ve becerilerinde neye ihtiyacı var?

Bu başlığa başlamadan evvel, neden bu kaynak içerisinde kör sözcüğü ile karşılaşacaksınız onuda ifade etmiş olayım.

Genelde yabancı kaynaklardan ve kendimde tamamen görme yetisini kaybetmiş bir birey olarak hem kendimi tanımlarken hem de gözlemlediğim kadarıyla “blindness technologies”, “blind programmer” gibi ifadeler ile karşılaşmam sebebiyle bu kaynak içerisinde sıkça kör tanımını kullanıyor olacağım.

Şimdi dönelim asıl konumuza.

Evet, kör bir bireyin en temelde programlama ve tasarım konusunda neye ihtiyacı var sorusuna ilk verebileceğim cevap, yaşamında azda olsa zihinsel haritalandırma becerilerine sahip olması gerekliliği diyebilirim.

Öyleki herhangi bir nesnenin konumunu bulunduğu zemin üzerinde dokunsal yöntemler ile algılama ve o nesnenin, bulunduğu yüzeydeki konumunu zihninde canlandırabilme yeteneğini geliştiriyor olabilmesi web programlamanın tasarım tarafında da kör bir geliştirici için çok işe yaradığını söyleyebilirim.

Hatta, bana kalırsa doğuştan kör bir bireyin, benim gibi sonradan kör bir bireye göre daha güzel konumlandırmalar ve tasarımlar yapabileceğini düşünüyorum.

Kör bir bireyin bir başka kendisinde olması gereken beceri ise, kullandığı ekran okuma yazılımlarını iyi tanıması ve kullanabilmesi. Çünkü, günlük kullanımda yardımcı teknolojileri bilgisayar teknolojilerine ne kadar entegre etmişse ve bununla ilgili kendisini ne kadar geliştirmiş ise, programlama süreçlerinde de hangi nesne sayfanın neresindeydi sorularını kendine sorma aşamalarını hızlıca geçebiliyor.

Bir diğer mesele ise, ister kör olsun ister olmasın her birey için önemli olan sabır ve araştırma merakının tüm geliştirme süreçlerindeyken kendisinin ayrılmaz bir parçası olabilmesi konusudur. Hem meraklı olmak hem sabırlı olmak çok hayat kurtarıyor.

Unutmayınki yazılım geliştirme sürecinin çoğunu karşılaştığınız sorun veya bulmanız gereken bazı yapılar konusunda yapacağınız araştırmalara harcayacaksınız.

Ve son olarak, istikrarlı hareket etme ve planlama becerilerinizi geliştirme önemli olacaktır sizler için.

Ekran okuyucuyu hazırlama

Kör bir bireyin bilgisayarında olmazsa olmaz yazılımlardan biri olan ekran okuyucu ile kodlama yapmadan evvel, bazı temel ayarların yapılması faydalı olabilir. Gelin bu ayarlar neler ve web programlama süreçlerinde nasıl etkileri bulunuyor açıklamaya çalışalım.

Noktalama işaretlerinin ayarlanması

Ekran okuyucunuzu programlama süreçlerinde kullanırken yapmanız gereken en birincil ayar, kullandığınız editöre göre noktalama işaretlerinin tümünün seslendirilmesini sağlamanız olacaktır. Böylelikle geliştirem süreçlerinde sıkça kullanacağınız işaretleri dönüp sonrasında okurken hata yapmanın önüne geçmiş olursunuz ve çıktılarınızı daha doğru elde edebilirsiniz.

Kullandığınız ekran okuyucuya göre etkin editör penceresi karşınızdayken “insert + v” tuşlarına basarak veya ekran okuyucu menüsünden ulaşabilirsiniz. Özellikle NVDA ekran okuyucu kullanıcıları “insert + n” kombinasyonuyla girdikleri menü grubundan tercihlere ve oradan da ayarlara giderek açılan diyalog ekranında konuşma kategorisinde sekme tuşuyla ilerleyerek imla düzeyini değiştirebilirler. Bununla birlikte “insert + p” tuş kısayoluna her bastığınızda noktalama seviyesini değiştirebileceğiniz alternatif bir yöntemde bulunmakta.

Ayrıca, dilerseniz yapacağınız noktalama işaret ayarını sadece aktif uygulama içinde gerçekleştirebileceğinizi hatırlatmış olayım.

Ekran sunumu veya ekran düzeni ayarı

Benimde web projesi tasarlama sürecinde sıkça başvurduğum bir ayar grubu olarak ekran sunumu veya ekran düzeni ayarını işaret edebilirim.

Öyleki, bir web sayfasında arayüz tasarlarken, hangi düğme nerede, menü grubu nasıl yapılanmış gibi bilgileri öğrenebiliyorum.

Peki, bu ayar grubu ne yapıyor?

Bildiğiniz gibi ekran okuyucu bize algıladığı nesneleri parça parça seslendirir ve aralarında dolaşırken hepsi sanki alt alta konumlanmış izlenimi oluşturur kafamızda. Ancak, kullandığınız ekran okuyucuya göre bu ayar grubunu etkinleştirdiğinizde tasarımda nasıl konumlanmışsa ona göre size aktarılır hale gelmiş olur.

Yerine göre bu ayarı etkin hale getirip devre dışı bırakabilirsiniz.

Sonuç olarak, herkesin kullandığı ekran okuyucu tercihleri farklılık göstersede tasarım tarafında ekran düzeni ayarlarının büyük önem teşkil ettiğini söyleyebilirim.

Kendiniz için en uygun erişilebilir geliştirme ortamını belirleme

Ekran okuyucu ile uyumluluğu artmış birçok editör olsa da siz aralarından doğru olanı belirleme sürecinde şu kriterleri gözönünde bulundurmanızı önerebilirim;

• Ekran okuyucu ile geliştirme ortamınız içerisinde hareket ederken, odak kayması yaşıyor olmamanız önemli ve editör pencerelerine kısayol desteği olması önemli bir kriter. Çünkü, kod yazarken olası hata oluşması durumunda kısayol desteğiyle hata alanlarına gidebilmeniz veya bir eklentiye ihtiyaç duyduğunuzda eklenti ekranlarına hızlıca ulaşabilmeniz gerekecektir.
• Kod tamamlama önerilerinin ekran okuyucunuza aktarılabiliyor olması gerekiyor. Bence, bir geliştirme ortamı ekran okuyucuya kod yazarken önerilerde bulunduğu sırada seslendirmede bulunabiliyorsa o vakit iş süreçlerinizde hızlanmanız mümkün hale geliyor. Nasıl ki gören bireyler kod önerilerine göre tasarlama özgürlükleri bulunuyorsa, aynı olanak ekran okuyucu kullanırken de editör tarafında da sağlanmış olmalı.
• Satıra odaklanma ve atlama özelliklerinin ekran okuyucu ile kullanılabiliyor olması gerekiyor. Bu kriter kapsamında ise, kodlama süreçlerinde hayat kurtaran satır numarasına göre atlama ve ekran okuyucu odağını taşıma özelliği sunulması gerçekten çok işimize yarayabiliyor. Özellikle, binlerce satırdan oluşan projelerde doğrudan ilgili satırla çalışabiliyoruz.
• Noktalama işaretlerinin otomatik tamamlama desteğinin olması ve otomatik tamamlama aşamasında ekran okuyucu tarafından seslendirilebiliyor olabilmesi önemli. Öyleki kod yazarken açtığınız bir işaretin kapatılabilmesi sırasında doğru şekilde takip edebilmeniz sizin noktalama işaretlerinden kaynaklanan hataların önüne geçmenizi sağlıyor.
• Kod yazarken seçme işlemlerinin ekran okuyucu tarafından seslendirilmesi gerekiyor. Bu noktada belirlediğiniz editörde ilk etapta farketmediğiniz fakat kullandığınızda tespit ettiğiniz bir durum şeklinde karşımıza çıkan yazdığınız kodların seçme sırasında seslendirilmemesi sorunu kullandığımız bazı geliştirme ortam yazılımlarında karşılaştığımız bir mesele. Bu sebeple, geliştirme ortam yazılımınızı belirlerken herhangi bir işe başlamadan öncelikle kontrol etmeniz gereken bir kriter.
• Erişilebilirlik adına hazırlanmış bir dokümantasyona sahip olması gerekiyor.