Mavi Ekran Analizi

Giriş

Eskiden sıkça karşılaştığımız bir sorundu mavi ekran hataları. Hatta halk arasında “mavi ekran vermek” deyimini doğuracak kadar normalleşmişti. Windows 98’in yayınlanmasından önce yapılan tanıtım sırasında bile kendini gösteren bu hatalar Windows 10 ve Windows 11 ile birlikte oldukça seyrekleşti kanımca. Windows Insider sürümü kullanıcısı olarak epey nadir karşılaşıyorum. Karşılaştığımda da mavi değil, yeşil oluyorlar. Windows 8 ve sonrasında modern bir görünüm kazanan mavi ekran hataları artık bizi üzgün surat işareti, hatayla ilgili temel bilgiler ve karekodla karşılıyor.

Bu ekran, Windows’ta yaşanan kritik bir hata ve ardından gelen durma sonrası belirir. Belirdikten sonra sistem ya otomatik olarak ya da elle yeniden başlatılır. Aslında isminin “ölümün mavi ekranı” (İngilizce: Blue Screen of Death, kısaca BSoD) olması da bundandır. Zira bu hatayla birlikte sistemin işleyişinin kaldığı yerden sürdürülmesi mümkün değildir.

Bu yazıda, mavi ekranla karşılaştığımızda neler yapabileceğimizi, hatanın sebeplerini temel olarak nasıl bulabileceğimizi dilim döndüğünce anlatmaya çalışacağım. Anlatacaklarımın mavi ekran analizi için temel düzeyde olduğunun altını çizmek isterim.

Hazırlık

Evet, bir hazırlık aşaması var.

Başlat menüsünün arama kısmına “Gelişmiş sistem ayarlarını görüntüle” yazıyoruz ve bu isimdeki sonucu açıyoruz. Karşımıza “Sistem özellikleri” isimli pencere çıkıyor. Pencerenin “Gelişmiş” sekmesinde üç ayrı “Ayarlar” düğmesi var. Biz, “Başlangıç ve kurtarma” bölümünde bulunan, kısayolu Alt + R olana basacağız.

Ardından çıkan “Başlangıç ve Kurtarma” başlıklı pencerede “Hata bilgisi yaz” bölümündeki menüden “Küçük bellek dökümü (256KB)” seçeneğini seçiyoruz. Hatayla ilgili en küçük dökümü oluşturacak seçenek bu. Diğerleri hatayla ilgili çok daha fazla bilgi içerse de, hatta tüm belleğin gigabaytlık içeriğini dosyaya döken seçenek olsa da, temel düzeyde küçük bellek dökümü işimizi görecektir.

Bu seçimi yaptıktan, ayarları kaydettikten ve bilgisayarı bir kez yeniden başlattıktan sonra karşılaşacağımız mavi ekranlar, aşağıdaki dizinde bellek dökümleri oluşturacak:

C:\Windows\Minidump

Mavi Ekran Analizi

Mavi ekran hatasına karşı gerekli ayarı yaptık ve ilk mavi ekranımızla karşılaştık. Bu ekranda yeniden başlatmadan önce bellek dökümünün oluşturulduğu bir zaman var ve ekranda yüzdelik olarak ne aşamada olduğu gösterilir. İlgili seçenek kapatılmadıysa bu işlem bittikten sonra sistem otomatik olarak yeniden başlatılır.

Sistem tekrar açıldıktan sonra yukarıda belirttiğim konuma gidip DMP dosyasının oluşup oluşmadığına bakıyoruz. Orada DMP dosyası varsa analiz işlemine başlayabiliriz demektir. Bunun için kullanacağımız uygulamayı aşağıdaki Store bağlantısından indirebiliriz:

https://apps.microsoft.com/detail/9pgjgd53tn86

WinDBG uygulamasını indirip açtıktan sonra DMP dosyalarını açıp analiz etmemiz gerekiyor. Uygulamayı kullanmanın en kolay yolu kısayollar. CTRL + D ile DMP dosyamızı seçip açabiliriz

Dosya açıldıktan sonra odak, doğrudan komut satırında olmalı. “Command Input” olarak duyuruluyor. Ekran okuyucuyla bir önceki nesneye gidildiğinde (NVDA için CTRL + NVDA + Sol ok) “Command prompt 3: kd>” olarak duyurulmalı. Birkaç saniye bekledikten sonra aşağıdaki komutla dosyanın analizini başlatabiliriz:

!analyze -v

Komutun başındaki ünlem işaretine dikkat edelim. WinDBG’de komutları bu şekilde girmek gerekiyor.

Analiz tamamlandıktan sonra sonuçlar Shift + Tab ile ulaşabileceğimiz “Command Windows Output Text” penceresinde yazacak.

Burada hatayla ilgili birçok bilgi mevcut. Hatayla ilişkili dosya, hizmet veya sürücüler hatanın sebebini anlamamızda yardımcı olacak. Hatayla ilgili olabilecek herhangi bir nesne ile ilgili bilgileri arama motorlarından bularak hangi yazılım, sürücü veya donanımla ilgili olduğunu bulabiliriz.

Bu son aşamadaki analiz epey araştırma gerektirebilir. Deneyim kazanarak MiniDump analizinde hız kazanmak mümkün.

Ancak benim bu yazıyı yazmamın sebebi analiz kısmını daha kolay yapabileceğimiz bir yöntem, son zamanların popüler yardımcısı yapay zekâ botlarını kullanma yöntemi. Bunun için ChatGPT kullanacağız.

ChatGPT’ye Analiz Yaptırma

Yapay zekâya artık hepimiz aşinayız. Birçok alanda etkisini de görüyoruz ve görmeye de devam edeceğiz. Yapay zekânın bize yardımcı olabileceği bir konu da yukarıda bahsettiğim mavi ekran hatalarının çözümü. Artık bellek dökümümüzü dosyalayıp koltuğumuzun altına aldıktan sonra ChatGPT’nin kapısını çalabiliriz.

Bilişim Kulübü okurlarının ChatGPT’ye nasıl ulaşacağını bildiğine inanıyorum. O yüzden doğrudan yeni bir sohbetle başlayacağız.

Yukarıda analiz komutunu girdikten sonra sonuçların olduğu “Command Window Output Text” penceresindeki tüm çıktıyı CTRL + A ile seçtikten sonra CTRL + C ile kopyalayalım.

Ardından ChatGPT sohbet ekranına gelip hangi konuda yardımını istediğimizi, analiz etmesini istediğimiz verinin ne olduğunu usulünce yazıp kopyaladığımız içeriği ekleyip gönderiyoruz.

Bizim gönderdiğimiz veriyi analiz ettikten sonra verdiği cevapla sorun hakkında fikir edinmiş olacağız. ChatGPT ek veriler için farklı ve daha detaylı komutlarla DMP analizini derinleştirmemizi önerebilir ya da doğrudan soruna dair önerilerde bulunabilir.

Yapay zekâyla ilgili genel uyarıları ve özellikle tam bellek dökümü gibi verilerin o anda bellekte bulunan önemli verileri de içerebileceğini akılda tutarak bu yöntemle yapay zekâ botundan aldığımız yanıtlarla mavi ekran hatalarının bellek dökümünü analiz edip çözümü bulabiliriz.

Sonuç

Bir süre önce karşılaştığım mavi ekran hatasını ChatGPT ile birlikte analiz ettikten sonra uzun süredir gayriihtiyari ara verdiğim yazılara bir yenisini eklemek istedim. Bu yazının içerdiği bilgilere ihtiyaç duymayacak kadar sorunsuz bir Windows kullanmanızı, ihtiyaç duyarsanız yazının faydalı olmasını umarım.

Sürçülisan ettiysem affola.